Naar de Fenix, museum in Rotterdam.

 Ter gelegenheid van mijn verjaardag kreeg ik een excursie naar de Fenix in mijn schoot geworpen. Het nieuwste museum van Rotterdam, waarin emigratie en migratie een centraal thema vormen. Daarnaast konden we bij mooi weer getuige zijn van een Tornado.

 We kregen het advies bij de tornado te beginnen en met een futuristische lift ( zie Startrek Voyager ) kwamen we boven op deze bijzondere constructie die een mooi uitzicht bood over Rotterdam.

 

De alom aanwezige spiegelende effecten  maakten het maken van aparte foto's mogelijk. Jammer dat ons haar niet goed bleef zitten. Of werden wij statisch geladen ?

Na deze hoogte ervaring waren er mooie hardhouten trappen die ons terug naar de aarde voerden. Dat was lachen geblazen. En de verleiding om naar beneden te glijden ook.

 Er is sinds tientallen jaren veel veranderd in de oude zeemanswijk Katendrecht. Veel nieuwe appartementen. Alleen de oude kattenbroodfabriek van Provimi ( vroeger goed te ruiken ) stond er nog. Afgesloten en gebarricadeerd. Een een klein stukje Veerlaan 90 was intact gebleven. Daar had mijn vader lang geleden ( ca. 1955 ) een bakkerij, onderdeel van het destijds bekende Van der Meer en Schoep. De bakkerij lag achterin het pand. We reisden dan heen en weer vanuit Rotterdam West met de pont of via de brug. Soms in een strenge winter kon ik beneden de ijsschotsen door de kleine patrijspoorten zien. Spectaculair. 

 

Nu eerst even een kopje koffie en een thee met jasmijn voordat onze reis verder zou gaan. De dame maakte er een kunstwerkje van en oogstte alom bewondering.

 

Er stonden ook heerlijke brokken suikerriet. Helaas behoorden die bij de expositie.

Het werd tijd om rond te kijken. Zoals bij de collages van reistassen, het busvervoer ( alles staat in het teken van reizen ). 

 Er was ook een grote collectie hoofden te zien. Hierbij werd duidelijk dat na de mensheid zich na de zondvloed veelkleurig had ontwikkeld. Soms klonk er een harde knal.

 Elk half uur werd er een hek open en dicht gedaan. het viel iedereen onmiddellijk op.

 

 Heel bijzonder was de tekening van de boot met asielzoekers, of liever met verantwoordeljjke politici. Die waren van dichtbij goed te herkennen. Als je dichterbij kwam werden de opvarenden bekende figuren. 

 

 

Een ander bijzonder beeld vond ik dit beeld van gebakken chamotte klei, dat mij deed denken aan een modern vormgegeven voorouderbeeld. Ik herkende er ook een principe van familie opstellingen in.

 

       

 

Ja er was veel te zien, zoals de effecten van een vloedgolf na een aardbeving ( letterlijk niet te filmen, wel te zien ).

En de toch wel bijzondere ruimtelijkheid van het gebouw.

 

 

Na opkomende herinneringen werd het tijd voor een lichte lunch. We moesten wel even op een plekje wachten, maar toen werd het tijd voor een deelgerecht dat tot Eugenie's favorieten behoord ( naast de Zweedse gehaktballetjes ).

Het werd hummus met kruiden , zoet brood en zuur brood, een welkome combinatie.

En niet afzonderlijk te eten. 

 

Dat was erg lekker en ook heel licht verteerbaar. En dat was maar goed ook, want daarna zouden we per watertaxi naar de overkant van de rivier gaan en dat werd een korte, razendsnelle, maar ook schokkende ervaring.

 

Het werd en was een hemelse dag. Eugenie en Fenix bedankt.

 

De Bourgondiërs, Bart Van Loo.

Mijn voorkeur voor geschiedenis is ooit ergens ontstaan en heeft zich voorgezet in het geven van lessen en vertellingen op wat toen de Lagere School was. Klas 4 en 5. Een dankbaar publiek voor een onderwijzer ( werd veel later in een reünie helder ) die met tekeningen, drama  en cartoons de saaie jaartallen en feiten opfleurde. Niet alleen de Vaderlandse geschiedenis, maar ook de Griekse mythologie kwam voorbij. Een begonnen M.O. studie geschiedenis strandde na een jaar bij het muntstelsel van Karel de Grote.

Ik verhuisde naar een M.O. beeldende vakken en daar deed ook de kunstgeschiedenis haar intrede. Bij het eindexamen werd mij gevraagd naar Archetypen. En daarmee kwam de psychologie in beeld.

Wat weet deze man veel. Wat een uitgebreid onderzoek heeft hij gedaan en wat heeft hij het heerlijk opgeschreven. Bart Van Loo. De Bourgondiërs. Inmiddels heeft hij met "Stoute Schoenen" het geheel nog completer gemaakt.

Ik heb het boek gelezen en beluister het nu nogmaals op Storytell. Hij neemt mij mee door de geschiedenis. Het is vooral consumeren, want onthouden of een samenvatting maken lijken onbegonnen werk. Wel leg ik wat hoofdfeiten neer om de tijdlijn te kunnen zien. Of omdat het leuk is om verbanden te leggen en te weten.

 Zo ben ik nu in het Vlaanderen van Jan van Artevelde. Gent is de grote stad  ( foto: Gravensteen ). Die komt in 1358 in opstand tegen de Franse koning ( later gezien als een voorloper van de Franse Revolutie ). Vlaanderen is in die periode een land dat balanceert tussen Engeland ( voor de wol en de lakenhandel ) en Frankrijk ( graan ). Een gezegde: Als het in Vlaanderen regent, dan drupt het in Parijs.

Een ander lopend conflict is dat tussen de pausen in Avignon en Rome. Samen met hun christelijke vrienden. Het Westers Schisma werd het gevolg. En daarmee werd het zaad voor de Reformatie gezaaid..

 Het was een wereld van corruptie, macht, extreme rijkdom, simonie, aflatenverkoop en ook geweld. Als reactie komt de orde van de Dominicanen op. Die gaan voor eenvoud. 

Jan zonder Vrees, hertog van Bourgondië en zoon van Filips de Stoute,was echter een vroom man, die bedevaarten deed langs kloosters om daar relekwieën van heiligen aan te raken.

Terwijl dit alles speelde was er ook sprake van een 100-jarige oorlog, armoede, honger en pestepidemiën ( Jodenvervolging ). De oorlog ging met name tussen Huis Valois ( Frankrijk ) en Huis Plantagenet ( Engeland ) om de Franse kroon. Huis Capet was uitgestorven. Als de Bourgondiërs in 1435 de kant van Frankrijk kiezen, worden de Engelsen verdreven. De oorlog eindigt in 1453 bij de slag bij Castillon.

Het is ook de tijd van Jeanne D'Arc ( 1412 )

Ca. 1300 werd via het luiden van de klokken de tijd geduid. Er kon verschil van plaats tot plaats zijn. Gekoppeld aan het klokken luiden waren de Vespers, de Lauden, de Metten, etc. 24 uur. Omdat men zich soms vergiste in het aantal gehoorde slagen ( afgeleid ) werden er 4 voorslag klokjes gebruikt, het quadrillon, later het carillon. Geleidelijk kwamen er meer mechanische klokken, zoals de Jacquemart van Dijon ( oorspronkelijk uit Kortrijk, Vlaanderen, gestolen als oorlogsbuit door Filips de Stoute ), waarbij poppen op de klok slaan. Uurkloppers. 

Geleidelijk aan kwamen er ook horloges, zoals deze "Dijon".

Het beeldje dat de klok in Dijon sloeg, wordt pas sinds 1458 Jaquemart genoemd. De inwoners van die stad voegden er in 1651 een vrouwelijk beeldje aan toe, Jacqueline, om de halve uren te slaan. In of kort na 1714 voegden ze er een "zoontje", Jacquelinet, aan toe en in 1884 een "dochtertje", Jacquelinette. Deze twee "kinderen" slaan om kwart vóór en kwart over het hele uur op kleinere klokken. 

Ook veranderen de legers. Voorheen werden door de vorst de leenheren opgetrommeld, maar nu komen er meer huurlegers, die wel erg op het budget drukten. Dikwijls aanleiding om te gaan plunderen om zo hun soldij aan te vullen. Zo roofde men de "Gulden Sporen" die Vlaanderen ooit op de Fransen verworven had bij de Guldensporenslag in 1302, waarbij de Franse ridderlegers verslagen werden door de burgers en boeren. "De regenwurmen zullen de leeuwen opeten".

Later bij Westrozebeeke ( 1382 ) zijn de rollen opgekeerd. 

 Het groeiend zelfbewustzijn van de steden zorgt voor opstanden overal in Europa.

Intussen probeert Filips de Stoute ( 1342 -1404 ) zijn dynastie veilig te stellen. Hij huwelijkt zoon Jan ( 13 ) uit aan Margaretha van Beieren en zijn dochter Margaretha ( 19 ) aan Willem van Beieren. Een dubbelhuwelijk dat Holland, Zeeland en Henegouwen onder zijn invloed brengt.

Omdat er zoveel rijksdelen zijn reist er steeds een grote hertoglijke stoet door het land. Het is een reizend hof , vol pracht en praal met 248 dienaren. En voorbereiders en opruimers ( fouriers ). Ook gaan er 232 paarden mee aangestuurd door een maarschalk ( paard-dienaar ). En zijn er sommeliers voor de Beaune wijnen. Intussen sterft de laatse graaf van Vlaanderen, Lodewijk van Male en gaat het gebied naar Filips. Geleidelijk ontstaat  de absolute monarchie ( Karel VI van Frankrijk ).

 

 

Het culinaire aspect van de Bourgondiérs raakt wijd en zijd bekend. De Dijon mosterd ( moutarde,  mout - branden ) hoort daar ook bij. De mout wordt geleidelijk vervangen door wijnazijn. 

Inmiddels is er een beroemde beeldhouwer opgestaan: Claus Slüter ( 1340 -1405 ). Een van zijn bekendste werken is de Mozesbron.

 Vast onderdeel van een groot feest was het riddertoernooi. Dat liep dikwijls uit de hand en was door de kerk verboden. Wie gedood werd kwam linea recta in de hel. Dat weerhield de ridders er niet van. Rond 1100 had Bernard van Clairvaux dit tijdelijk kunnen omvormen tot externe gerichtheid: de Kruistochten. De ridders waren vaak onherkenbaar ingepakt in stalen platen. Om toch te laten zien wie ze waren werd een blazoen gedragen. Een heraut en een blazoenconsulent deden de presentatie. Na 1560 verdwenen de harnassen. Er gingen kogels door heen. De lansen waren van hout met een stalen punt. Een lans breken voor iemand. Zo kon je ook punten verzamelen.

Tijdens het feest werd er ook gemusiceerd met minstrelen, trompetten en de harp. Inmiddels trouwde Isabella van Beieren met Karel VI bij wie zij 12 kinderen kreeg. Of dat de reden was ? Karel werd waanzinnig en zo trok Filips nog meer macht naar zich toe. Hij stopte met het vechten tegen de Engelsen ( einde 100 jarige oorlog ) en richtte zich op de Ottomanen die Oost Europa binnen vielen. Het idee van een nieuwe kruistocht werd geboren.

Het werd een fraaie, luxe en modieuze optocht richting Nikopolis. De modieuze puntschoenen vielen het meest op. Jan voegt zich in Wenen bij keizer Sigismund. !0.000 man.Ze beginnen een beleg, maar dat mondt uit in een logeslagen kermis. De Turken maken er een einde aan. De nederlaag een feit.

             

 

De Franse koning Karel VI heeft inmiddels aanvallen van waanzin afgewisseld met helderheid. Neef Lodewijk van Orleans neemt taken over. Hij knikkert Jan ( populair bij het volk ) uit de Staatsraad, die Lodewijk nu laat vermoorden. Jan vlucht naar Vlaanderen, wat inmiddels 2 talig aan het worden is ( 1200 Jacob van Maerlandt ). Latijn wordt een dode, ceremoniële taal. De adel hanteert Frans, maar ook Vlaams. Met name in de handel.

 

Men waardeerde beelden meer als schilderijen en tegelijkertijd ging men beelden beschilderen. De gebr. Van Limburg maken naam als miniatuurschilders. De Duc de Berry laat hen het befaamde getijdenboek maken. Les Tricheurs. 1410. Het toont het ideaalbeeld van de Middeleeuwen.

 

  

Jan trekt met een leger naar Parijs, wordt beschuldigd en vrijgesproken en beschuldigd en veroordeeld. Hij duikt onder in Vlaanderen. Verslaat tussendoor Luik en weer naar Parijs, waar de kroonprins Karel VII hem vergeeft. Jan bouwt een escapetoren "Tour Jean sans Peur" aan de muur van Parijs. Er volgt een bloedige periode, een burgeroorlog met Orleans, gesteund door Armagnac. Jan trekt zich terug in zijn dierentuin.

 

In 1415 vallen de Engelsen, Hendrik V , binnen. Jan en zoon Filips afzijdig. Slag bij Azincourt. Fransen weer vast in de modder. Voetvolk wint. Hoekse en Kabeljauwse twisten worden manifest. Armagnac wordt gestroopt. De kroonprins lokt Jan op een brug, waar hij vermoord wordt.

 

Au !

Er is ook goed nieuws: er wordt voortaan hop toegevoegd aan het bier. Het vervoer ervan gaat veelal via de rivieren, waar her en der tol betaald moet worden. Inmiddels is er sprake geweest van de geschatte bevolkingsgroei in Europa van 38 miljoen in 1000 tot 75 miljoen in 1300. Dan slaat de pest toe en loopt het aantal terug naar 50 miljoen inwoners.

Frankrijk 14 miljoen, Engeland maar 2 miljoen. Nederlanden 2,5 miljoen. 

Gent 65.000, Brugge 45.000, Gouda 5000, Amsterdam 3000.

 

Hubert Van Eyck begint aan dit magistrale werk, maar overlijdt te vroeg. Zijn broer Jan Van Eyck gaat er mee verder. DE opdrachtgevers Joos Vijd en Elisabeth Borluut, Vlaamse kooplui/edelen wijzen hem 12 talentvolle jonge schilders toe als assistentie. 1432.

Zij lieten het werk maken als een monument voor hun familie en voor hun zielenheil, en om hun naam te verzekeren met een kostbaar altaarstuk voor de door hen gefinancierde kapel in de Sint-Baafskathedraal in Gent. 

  

 

Het centraal geplaatste Lam Gods verwijst ook naar het Gulden Vlies van Filips de Schone ( Jason, Argonauten, Gouden Ram , vacht met poten en kop ), de wolhandel en het doopsel van hun zoon.  

En Jan van Eyck doet meer: als Filips met Isabella van Portugal wil trouwen, portretteert hij beiden en stuurt deze "postzegels' op. 1429. In 1433 schildert hij het eerste zelfpotret met rode tulband.

De instelling van Het Gulden Vlies ligt aan de basis van een religieuze broederschap. Sommigen hadden moeite met de heidense Jason, maar vonden in de Bijbel Gideon, die ook zoiets deed. 

 

 In 1429 betreedt Jeanne D'Arc de arena. Zij hoort stemmen ( Sint Michaël ) en wil de Franse legers aanvoeren die steeds weer van de Engelsen verliezen. Zij wil de kroonprins Karel VII naar Reims brengen om hen te kronen. Aanvankelijk wordt zij niet serieus genomen. De nood wordt hoog. Zij gaat mannenkleren en -kapsel dragen. En gaat voor in de strijd met een wit vaandel. De Engelsen raken totaal van slag. Een door God gezondene ? Karel wordt gekroond en wordt ook wantrouwend. Tijdens een beleg wordt zij door de Bourgondiërs gevangen genomen en - politiek gemotiveerd aan de Engelsen gegeven. Beschuldigd van hekserij en ketterij wordt zij op op gruwelijke wijze verbrandt in Rouan. 1431.

 

 In 1456 vindt het proces opnieuw plaats. Zij wordt gerehabiliteerd. Napoleon noemt haar het symbool van de eeuwige glorie. Michelin in 1841 de "incarnatie van het Franse Volk". Tijdens de Frans-Duitse oorlog in 1870-71 wordt een gouden ruiterstandbeeld bij het Louvre geplaatst. In 1920 wordt zij in Rome heilig verklaard. Mede om haar grote devotie.

 

Daarnaast is zij symbool voor de kracht van de vrouw, voorbeeld voor feministen. Er zijn in Frankrijk 2015 scholen met haar naam. En ook Leonard Cohen bezingt haar:  Joan of Arc.

 

Inmiddels sterven 2 zoontjes van Filips en Isabella heel jong ( zijn 2 vorige vrouwen zijn overleden ). Een derde zoon blijft leven: Karel, eigenlijk een Franse koningsnaam. Hij had wel ca. 25 bastaards, maar die konden hem niet opvolgen. Na de dood van zijn vader kleedt Filips zich in het zwart. Rolin, zijn kanselier noemt hem complex: onkuis en ascetisch, niet bewegen of doortastend, topsporter als hij wil duelleren met de Lord Protector van Engeland.. Hoe dan ook hij ( Huis Valois ) regeert 50 jaar en wordt uiteindelijk Filips de Zelfverzekerde genoemd.

 

Filips doet het goed in Holland ( Dordrecht, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag , Leiden, Haarlem ). Hij laat veel dijken aanleggen en beschermt hen tegen de Hanze steden. Kies daarmee de kant van de Kabeljauwen versus Jacoba van Beieren en de Hoeken ( Vianen, Schoonhoven, Oudewater, Gouda ). Hij krijgt Jacoba er uiteindelijk "onder". Zij erkent zijn gezag.

 

In 1420 wordt Zeeland getroffen door de Elisabethsvloed. Veel mensen en land verdwijnen.

Elders is men overgegaan van akkerbouw naar veeteelt. Dat is minder arbeidsintensief en de veengrond ( turf ) is daarvoor minder geschikt. De zuivelproduktie compenseert het graantekort dat ontstaat.

 

 Inmiddels verandert er iets in de schilderkunst met het bindmiddel eigeel. Eigeel is een uitstekend bindmiddel voor pigmenten, waardoor er een duurzame matte verf ontstaat. En duurzaam is het gebleken, deze tempera-schildertechniek. Als men lijnzaadolie gaat gebruiken blijft de substantie langer bewerkbaar. En dat heeft voordelen. Jan van Eyck werkt er ook mee en schildert zijn absolute topstuk: kanselier Rolin en de Madonna met kind. Rolin was van burgerlijke afkomst, wel heel rijk, maar hij kon het "Gulden Vlies" niet krijgen. Zijn eeuwigheidswaarde kreeg hij zo toch.

 

Kunstkring Leiden: Op de vraag wat het beroemdste kunstwerk van Museum het Louvre is luidt het antwoord onvermijdelijk de ‘Mona Lisa’, maar het museum bevat tenminste nog één ander schilderij dat die status verdient: ‘De Madonna en de kanselier Rolin’, van Jan van Eyck, die het paneel ca. 1435 schilderde in opdracht van Nicolas Rolin, de machtige minister van financiën van hertog Filips de Goede van Bourgondië. Rolin zelf is op de linkerhelft afgebeeld, geknield achter een lezenaar, tegenover de Heilige Maagd met op haar schoot het Christuskind dat een zegenend gebaar maakt. Ze bevinden zich in een ruimte met een fraaie tegelvloer en aan beide zijden arcades, die op de achtergrond uitkomt op een loggia en een terras, waarachter zich een ongemeen weids landschap ontvouwt, in het midden verdeeld door een zilverachtig glanzende rivier waarin een brug de delen van een stad met elkaar verbindt. De man met de rode muts is mogelijk Jan van Eyk ( stierf in 1441, 50 jaar oud ).
Onlangs is het paneel na jaren schoongemaakt en gerestaureerd en het schittert weer als nooit tevoren.  

 

 De periode van 1440 tot 1467 ( Filips dood ) was er een van welvaart, vrede, beperkte belastingdruk, etc. Alle gebieden hadden een zekere autonomie, maar waren ook aaneengesmolten. Vergelijkbaar met de Europese Unie nu. De nationale munt was de Vierlander ( voorloper van de Euro ). Filips had een huurleger met soldaten uit Picardië en Henegouwen. Om alles te kunnen bekostigen verkocht hij ambten. Geen probleem als het om geschikte personen ging.

 

 Als antwoord op de vele maatschappelijke ellende laat Rolin het Hospices de Beaune bouwen.

Hier kunnen zieken geholpen worden. Het wordt het magistrale voorbeeld van Vlaams-Bourgondische architektuur. Ook maakt Rogier van der Weyden er zijn "Laatste Oordeel" , waarbij hij de duivels weg laat.

 

 Thomas á Kempis doet zijn intrede met zijn Moderne Devotie. Hij schrijft boeken ter ondersteuning van het geestelijk welzijn. Wat te doen om ? Filips wordt een grote fan. Hij laat een koor oprichten, aalmoezen uitdelen, ramen aan Beaune brengen, etc. Belangrijk is het individuele gesprek met God / Jezus. In stilte.

 

1454.....Inmiddels hadden de Turken Constantinopel veroverd en werd bij Filips de Kruistochtgedachte weer manifest. Hij organiseerde een gigantisch Fazant- feest om de Franse adel te motiveren. Dat lukte, maar keizer Frederik III en koning Karel VII ( wilde liever Calais terug ) hielden de boot af. In Engeland brak de Rozenoorlog uit tussen Lancaster en York. Alleen de Borgia Paus Callistes zag het wel zitten. En Karel de Stoute.

 

Hij is een toernooiridder. Met belangstelling voor de klassieken, Caesar en Alexander de Grote. Hij spreekt 4 talen en speelt en componeert harpmuziek. Hij is ook gelovig en neemt op reis zijn hofkapel mee. Helaas zingt hij vals.

 

Hij komt in conflict met zijn vader als deze Agnes Sorel als eerste officieel erkende maîtraisse aan stelt. Dit ten koste van moeder Isabella ( gaat het klooster in ). Agnes staat bij Rogier van der Weijden model als Madonna "met de dikke tiet ". 

 

 Een ander conflict is de binnenkomst van kroonprins Lodewijk, een intrigant, die in onmin leeft met vader Karel VII. Hij vlucht naar Filips, die mogelijkheden ziet.

Inmiddels proberen de gebroeders Van Croy Rolin en zijn zoon in diskrediet te brengen. Karel kiest voor Rolin en gaat weg uit Brussel, naar Gorinchem ( nu nog een restaurant ) om op valken te jagen. Rolin delft het onderspit. Filips is zijn vertrouwde trio kwijt.

 

In Brussel begint hij met een vertelclub. In navolging van Boccacio's Decamerone ( 10 jonge mensen zitten in quarantaine tijdens de pest en vertellen om beurten bijzondere, dikwijls verzonnen verhalen. Dikwijls erotisch getint, ordinair en vrouwonvriendelijk. Men noemt het "nouvelles" ( verzonnen verhalen ). Later worden ze opgeschreven en gebundeld.

 

 

Inmiddels doet Filips heel veel aan de bloei van boekdrukkunst ( verluchtiging ), schilderkunst, muziek, etc. Hij roept anderen op dit ook te doen. Hij is de Filips van de Schone Kunsten. "Aegidius wo bist du bleben" is uit die tijd. 

 

1461. Karel VII ( 59 ) sterft uitgehongerd ( angst voor vergiftiging ). Lodewijk XI viert feest. Filips kroont hem in Reims. Filips blijkt populairder bij het volk. Lodewijk spot met de ceremonie en met het advies van Filips. Francois Villon, een dichter, landloper en dief wordt vrijgelaten. Hij wordt de beroemdste dichter van Frankrijk in de Late Middeleeuwen. De Ballade des Pendus ( gehangenen ) wordt later vertolkt door Jacques Brel. Hij trekt rond met roversbenden en heeft zo veel inspiratie. Hij schittert bij de dichtwedstrijden van Karel van Orleans, wordt gevangen en weer losgelaten. Doodstraf en weer verbannen. Werd een legende.

 

 Op het sterfbed van Filips sluit de familie alsnog de gelederen. Rolin ( 85 ) sterft. Filips knapt op maar dementeert. Lodewijk als intrigant. Hij wil van Bourgondië af en misleidt Filips, waardoor gebied ( de Somme steden ) verloren ging. Het idee van een kruistocht komt opnieuw op. Daar is men in de Nederlanden niet blij mee. Brugge nam het voortouw en Filips riep in 1464 de 17 gewesten bijeen: de eerste Staten Generaal.

In 1964 vond de 500 jarige herdenking plaats van deze oprichting.

 

Filips verbleef veelal in zijn paleis in Brussel op de Koudenberg. Daar was het relaxter als in Gent of Brugge. Hij werd steeds zieker en overleed in 1506. Zijn zoon Karel werd door de Staten Generaal aangewezen als opvolger. Deze gaat al snel oorlog met de Fransen voeren om de Somme steden terug te krijgen. Dat lukt, maar Lodewijk blijft een intrigant. Karel gaat erg tekeer in Luik. 800 verdrinkingen en vernietiging van Dinant.

 

1363 - 1404 Philips de Stoute x Margaretha van Male 

1371 - 1419 Jan zonder Vrees

1396 - 1467 Filips de Goede

1433 - 1477 Karel de Stoute

1457 - 1482 Maria van Bourgondië

1478 - 1506 Filips de Schone

1506 - 1558 Keizer Karel / Maria van Hongarije 

 

Ja, ik wilde ze even op een rijtje. Bart wil wel eens teruggrijpen of verwijzen en terugbladeren in een luisterboek blijft lastig. Terug naar Karel de Stoute. Weinig diplomatiek en sympathiek. Soms keihard en wreed. Voortdurend doelgericht: Hij wilde koning worden. Was teveel met zijn eigen gelijk bezig. Hief forse belastingen en richtte een staand leger van 10.000 man op plus 2000 als persoonlijke lijfwacht. Prostitués mochten gedoseerd mee. Karel was ook vroom.

 

Als hij in Brugge in het huwelijk treedt met Margaretha van York haalt hij alles en nog meer dan alles uit de kast. Het feest van een patser.  9 "Fazant"-banketten en tussendoor riddertoernooien. Een nagemaakte walvis met spiegels in de ogen en meerminnen die uit zijn bek huwelijksliederen zingen. Een eenhoorn met een luipaard op zijn rug. etc. Veel liefde voor zijn vrouw is er niet. Hij brengt de bruidsnacht solo door en later zagen ze elkaar 14 dagen per jaar. Was hij homo ? Niet bespreekbaar in die tijd. Ze krijgen ook geen kinderen. 

 

Financieel heeft hij contact met de Medici, die in Florence de baas zijn. Portinari wordt zijn bankier. Hugo van der Goes wordt ingehuurd voor het polychromeren van beelden, maken van decors en vaandels.

 

 

 Portinari geeft van der Goes opdracht om de "Aanbidding van de herders" / "Geboorte van Christus" te schilderen. Goes maakt er 2. Portinari wil zijn 3 kinderen in beeld ( 1473 ). Jezus oogt echt pasgeboren. Het belandt in het Uffizi museum in Florence en raakt daarmee de grens naar de Renaissance. 

 

Intussen overleggen Karel en Lodewijk XI over wel of geen oorlog. Als Lodewijk een dubbele Luikse agenda heeft zet Karel hem gevangen en wordt hij verplicht mee te werken aan het platbranden van Luik en 5000 bewoners. 1468. Ook eist hij Picardië op en wijst het juridisch hof in Parijs af. Aken en Keulen reageren angstig. Karel: Ik word liever gevreesd dan gehaat.

 

Inmiddels voelt hij zich zo belangrijk dat hij koning wil worden. In navolging van de stamvader van de Bourgondiërs Gundobad ( 452 - 516 ). Deze behoorde tot de hogere klasse van de Romeinen en was schepper van de Lex Burgundionum, waarin hij het rechtssysteem van Rome combineerde met de Germaanse gebruiken. 

 

 

Karel heeft hiervoor de Duitse keizer Frederik III nodig. Keizer van het Heilige Duits-Roomse Rijk, een enorme lappendeken van staatjes. In 1473 ontmoeten zij elkaar in Trier met veel toeters en bellen, pracht en praal. Karel heeft inmiddels Lotharingen als protectoraat verworven, waardoor hij niet meer door Frankrijk hoeft te reizen. Karel biedt Maria van Bourgondië ( een superrijke erfgename ! ) aan voor een huwelijk met Maximiliaan van Oostenrijk. Dat lukte in 1477, maar op 25 november 1473 wacht Karel met de aartsbisschop en zijn "Gulden Troon" tevergeefs op de keizer. Frederik en zijn gevolg zijn dat extreme modegedoe zat. Geen kroning.

 Inmiddels wordt in Mechelen een soort Beroepshof opgericht ( in navolging van Parijs ). Een soort parlement met rechters en magistraten. Franstalig en alleen voor de rijken.

De rechtspraak voor het volk liep via de Raad van de Schepenen. 

 

Een andere verandering werd de uitvinding van de boekdrukkunst door Johannes Gutenberg ( Mainz, Straatsburg, 1397 - 1468 ).

Werden in het verleden pagina's in hout uitgesneden en afgedrukt ( zeer arbeidsintensief ), Gutenberg werkte met losse loden letters. Zijn Gutenbergbijbel werd alom bekend. 

 William Caxton bracht de eerste drukpers naar Westminster Abbey.

Deze uitvinding zou uiteindelijk van de Reformatie een Revolutie maken. 

Karel belegert inmiddels Neuss bij Keulen. Het beleg duurt lang en rondom de stad ontstaat een tweede stad in de vorm van een tentenkamp. het leven ging door. de strijd wilde niet vlotten. Inmiddels kwam de Elzas in opstand tegen Karels representant: Hagenbach. Deze zeer wrede man werd mishandeld en onthoofd. Een feestje voor de aanwezigen. Inmiddels werd een ontzettingsleger geformeerd. De Liga met o.a. de Zwitsers. De Bourgondiërs werden met een speciaal kanon verpulverd. Ook Lotharingen haakt af. Reden om Lotharingen in te nemen.

Zwitsers sluiten verbond met Frankrijk.

 

 Keizer Frederik III komt Neuss te hulp. Overeenkomst dat hij wegtrekt bij Keulen.

Karel hoopt nu op de Engelsen. Nu valt hij Lotharingen binnen, maar de Engelsen haken af en sluiten een pact met Frankrijk ( die ook de Zwitserse Liga financiert ). Vlaanderen wil niet meedoen. De Medici's helpen wel.

Toch is Karel in Nancy op het toppunt van zijn macht. Er is en blijft veel ontzag voor deze "Cultfiguur". 

 

 

 

 

De Zwitsers, in de Liga van Konstanz, die zich als "Opperduitsers" zien, hebben een sterk leger van vooral voetvolk. In hun land maken zij gebruik van het landschap. Ze vechten in een Carrévorm met grote schilden en lange hellebaarden ( soort "reuzenegels"). Voor cavalerie moeilijk te bestrijden. De basisgebieden zijn Uri, Schwiz en Unterwalden. Steden Bern, Zürich en Luzern. Zij komen samen in een Verbondsraad. En zij hebben een gigantisch kanon "de struisvogel", vergelijkbaar met de "Dulle Griet"uit Gent.

In 1307 verzet Wilhelm Tell zich tegen de Habsburgers. 

 

 

Nu, 1476 richt men zich op de Bourgondiërs. Met 20.000 man bestormen ze o.l.v. René II van Lotharingen Nancy, de aanvoerder van Karel, Campo Basto loopt over. In deze periode maakt de koppige Karel 3 keer een strategische fout. Hij luistert niet meer. Drie maal moet hij vluchten, waarbij hij zelfs zijn troon , zwaard en hoed moet achterlaten. en in januari 1477 loopt hij tegen een bijl aan. Einde Karel de Stoute. 43 jaar.Totaal verminkt werd hij later terug gevonden. Een machtsvacuüm ontstaat, gunstig voor Frankrijk en de Nederlanden. Lodewijk XI valt gelijk Bourgondië en de Frans Comté binnen. Maria krijgt steun van de Staten Generaal in ruil voor decentralisatie van het bestuur: Het Groot Privilege. De Eerste Grondwet. Verhouding Vorst en Volk geregeld. Hierna komt er geld en een leger beschikbaar.

 

 

De miniatuur:

heeft niets met mini te maken. Miniere is rood schilderen, minium, rode verf, menie is een pigment. De naam van het pigment ging geleidelijk voor het hele tableau gelden. 

 

  

 In 1481, Maria van Bourgondië en Maximiliaan zijn in Brugge. Er breekt een nieuwe pestepidemie uit na 2 strenge winters ( vogels vielen dood uit de lucht ). Beiden overleven het en gaan in het voorjaar van 1482 los met schaatsen, lentefeesten en jacht. De hongerende bevolking aan haar lot overgelaten.

Het huwelijk met Maximiliaan maakte dat Maria een stevige bondgenoot had tegen Frankrijk, maar Bourgondië zelf en Dijon was zij kwijt. Maximiliaan was verwonderd over de pracht van het hof en de grote hoeveelheid steden. 

 

Tijdens de jachtpartij struikelt het paard van Maria en valt deels op haar. Zij sterft na vreselijke pijnen. Later onderzoek ( 1979 ) toonde door 3 ribben geperforeerde longen aan. Ze sterft. 24 jaar. Haar zoon Filips is 4 jaar. Lodewijk van Gruuthuuse helpt. Maximiliaan voogd. Vrede van Atrecht moet vrede brengen.

 

Filips de Schone. 

 

Inmiddels is Hugo van der Goes ingetreden in een klooster van de Moderne Devotie. Geleidelijk aan vertoonde hij tekenen van krankzinnigheid en werd hij opgenomen in een Dolhuis. Thomas van Kempen wilde dat er ook voor deze mensen plek was. De abt probeerde muziektherapie. Na verloop van tijd knapte hij op en schilderde de "Dood van Maria temidden van de Apostelen" , een triest beeld over vergankelijkheid. Hij beeldde zichzelf af, kijkend naar de toeschouwer. Hij stierf in 1482. Er is weinig werk van hem overgebleven.

 

In 1493 wordt Erasmus aangenomen als secretaris van de bisschop van Kamerik, Hendrik van Bergen. Deze laat hem theologie studeren in Parijs. Daar keizer Frederik III overleed had Maximiliaan zijn handen vol en liet De Lage Landen aan Filips de Schone, die goede adviseurs had, waar hij ook naar luisterde. De bisschop van Kamerik was inmiddels kanselier van het Gulden Vlies en mocht het huwelijk van Filips inzegenen. 1496.

 

  De grote veranderingen:

 

Het Zwin slipt langzaam dicht , de Schelde staat open en rond 1500 wordt Antwerpen de nieuwe grote stad, een economisch wereldcentrum. Rond 1500 raakt ook de Hanze Bond in verval. Antwerpen richt zich op de Spaanse expansie. In 60 jaar groeit de bevolking 40.000 naar 100.000.  Het wordt ook het nieuwe financiële centrum. Ook Brabant ( jaarmarkt Bergen op Zoom ) floreert. Lier wordt de stad van het bier ( met hop ) en een veemarkt "Schapenkoppen".                                                                                                                                                                                                                                                                                 

 

Frankrijk, Duitsland en Spanje voeren nu strijd in Italië, wat tot grote schade leidt. Ze gaan daar voor de rijkdommen. Isabella van Castilië en Ferdinand van Aragon heersen in Spanje. Columbus ontdekt de Nieuwe Wereld. Verspreiding van het Christendom. Maximiliaan wil in1496/1497 een dubbel huwelijk met hen. Margaretha met Johan van Aragon en Filips met Johanna van Castilië. In Lier vindt het dubbelhuwelijk plaats. Margaretha krijgt 6 kinderen. Dit dubbelhuwelijk schudt de verhoudingen in Europa op. Grote impact.      

 

Ik nader het einde van dit blog. Louis Couperus schreef ooit "van mensen en dingen, die mij voorbij gingen". Bij dit boek past het beeld van op een verhoging zitten terwijl er een défilé van eeuwen voorbij trekt.

 

 

 

                                                                De Bezige Bij:                                                                                           Meesterverteller Bart Van Loo neemt de lezer op sleeptouw langs duizend jaar Europese geschiedenis. Zijn zoektocht voert hem naar het ontstaan van de Nederlanden in de vijftiende eeuw. En wat blijkt? De Lage Landen zijn een Bourgondische uitvinding.

De Bourgondiërs vertelt de geschiedenis van de vroege Nederlandse eenwording. Het is een wonderlijk relaas van ontbolsterende steden, ontwakend individualisme en uitstervende ridderidealen. Van schizofrene koningen, doortastende hertogen en geniale kunstenaars. Terwijl de Bourgondische hertogen met veldslagen, huwelijken en hervormingen de versnipperde Lage Landen tot één geheel smeedden, ontstonden onder hun impuls de onvergetelijke werken van Klaas Sluter, Jan van Eyck en Rogier van der Weyden.

Bart Van Loo’s even spannende als leerrijke verkenning van de middeleeuwen groeit gaandeweg uit tot een indrukwekkende cultuurgeschiedenis. Meeslepend en erudiet vertelt hij waar wij vandaan komen.
                                                                           

 

 

HISTORIEK:
 Als de lezer het boek van Bart van Loo over de geschiedenis van de Bourgondiërs als ‘aartsvaders’ van de Lage landen dichtslaat, dan blijven er twee gevoelens over. Het eerste is dat hij of zij een heerlijk boek heeft gelezen, verteld door ja, een rasverteller, zoals de achterkaft van het boek al aankondigt. Met zijn aanstekelijke humor en fijne beeldspraken doet Van Loo dat verhaal over al die exotische Bourgondische vorsten met hun archaïsche namen (Filips de Stoute, Jan zonder Vrees, Filips de Goede, Karel de Stoute, Maria de Rijke) nog eens helemaal uit de doeken. Het leest lekker weg. Daarover verderop meer. Het andere gevoel is dat de Vlaamse schrijver, Frankrijkkenner en humorist, ook een boodschap heeft: wat jammer dat Bourgondië definitief voorbij is, het had ook heel anders kunnen lopen. Er zit in Bart van Loo’s dikke turf, vooral in de slothoofdstukken, een beetje spijt, een beetje heimwee misschien wel.