Museum Voorlinden.

Het wordt vast weer iets moois.

 Op vrijdagochtend 5 december vind ik in mijn schoen een Sintcadeau: een bezoek aan Museum Voorlinden. Dank je wel Sint. Ik ben blij verrast.

Mark Manders. Mindstudy.

Mark is beeldhouwer / keramist. Zijn materiaal : klei: heel veel klei. In zijn expositie neemt hij mij mee door de verschillende ruimtes van zijn denken. Meer dan 80 sculpturen, schilderijen, installaties dienen zich aan. Er is geen chronologische ordening, wel zijn er subtiele verbanden en echo's. 

        

Stilte in de storm.

Ik ga verder en kom langs wonderlijke werken, zoals de 651 glazen bollen die als zij mij zien veelkleurig oplichten. Loop ik verder dan doven ze uit. Het geeft een wondelijk gevoel van kleur brengen in het leven. Olafur Eliassen, Denemarken.

 Of een bassin waarin je hartslag zichtbaar wordt gemaakt. In het begin is er wellicht verschil, maar na langere concentratie klop je samen. Goed middel tegen hartritmestoornissen. Massimo Bartolini.

 Ik reis verder en krijg een kijkje in het restauratieatelier van Voorlinden.

 En dan sta ik voor corten stalen labyrinth van Richard Senna. Altijd weer boeiend om in op te gaan. Het is nu stil, tijd voor een, soms beklemmende, doorgang.

 

 En als je er dan na bijna 3 minuten toch uitkomt.....is iemand vergeten de hond uit te laten.

 De industriële kant wordt ook manifest als er in een grote zaal twee keramiekovens de ruimte vullen. Vermoedelijk ook objecten van Manders.

 

Ik besluit even te gaan pauzeren. In het auditorium. Deze keer wil ik wel eens zien wie er piano speelt:

 

 Ik ga verder en zie een meisje, naar een idee van Marina Abramovic, een uur lang 500 gram rijstkorrels en linzen tellen. Met een muziekje erbij. Om helemaal stil of knettergek van te worden. Het meisje is stil. Een performance van wilskracht, zelfbeheersing en concentratie.

Je kunt een tijdslot boeken. 

 

En dan even de stilte in: Skyspace van Jamer Turrell. En ik zal het nodig hebben, want buiten deze ruimte klinken indringende geluiden. Maar niet hier. Hier is alles vredig.

Als ik de stilte verlaat ben ik getuige van een enorme zwelling in de muur. Die overigens nu gestopt is, anders was ik deze ruimte niet ingegaan. Ik probeer ook een ludieke foto te maken vanonder het gezwel, maar dat wil de suppoost niet, het alarm is afgegaan.

 

 Ik weet te ontsnappen via een zwart gat in de zaal, waar een intens geluid vandaan komt. Philip Vermeulen , die als kind vermoedelijk veel met elastiekjes gespeeld heeft, heeft daar met 40 meter elastiek en licht iets bijzonders gemaakt. Niet te filmen. En daarom toch gedaan.

Zwart en wit. Een contrast dat ik ook op andere plaatsen in Voorlinden tegen kom. Er loopt een man door een verlaten poollandschap. Vervreemdend, want het is warm.in de zaal

 

In een andere ruimte wordt de herinnering opgeroepen aan Alfred Hitchkocks "Birds" of de promotiefilm van Anouks songfestivalnummer "Birds". Stealth bommenwerpers ? Gezellig oogt het niet. Gelukkig zijn de duistere vliegers verankerd met de aarde. Of zijn het uitwerpselen ? 

Mijn verlangen naar kleur neemt toe en de beste plek daarvoor is de uitgebreide winkel met praktische en onpraktische hebbedingetjes.

 Ik besluit dat het mooi geweest is. De 22 euro toegang ( handig als je een museumkaart hebt ) vond ik het wel waard. Door de grote heldere ruimtes, de goed aanspreekbare suppoosten, de exposities en de luxe uitstraling, inclusief uitzicht en auditorium maken het tot een goede ervaring. Gratis parkeren, toiletten en kastjes zijn dan de kers op de taart. Wel jammer dat je voor koffie of zoiets door de regen naar een andere accomodatie moet. 

Na de lunch wil ik nog even van de duinen ( op loopafstand ) proeven. Door het herfstbos, het bruggetje over ( jonge hertjes gezien ) beland ik tussen de duinen, waar 2 torens in de bewolkte lucht priemen.

 Daar bevinden zich 2 betonnen bouwsels, die daar zijn neergezet door Anselm Kiefer ( geen onbekende in Voorlinden ). Stevig verankerd, maar slecht afgewerkt. Dat hoort echter bij het "oorlogsverleden" van Kiefer.

 

 Ik ga dichterbij. op het dak staat een schip, dat bemand wordt door 2 zwarte vogels ( ingehuurd ?). Als ze mij zien vliegen ze weg. Ik waag mij naar binnen, terwijl ik mij afvraag waarom daklozen hier niet in gaan slapen. Dat wordt duidelijk: er zijn geen plafonds en ja dat is niet prettig.

 

 Dan is het tijd om terug naar huis te gaan. Op de rijkswegen is het af en toe ook net oorlog, maar na het omzeilen van de nieuwe tunnel naar het Terbregse plein ( zit nu al weer muurvast ) kijk ik terug naar een welbestede excursie en bedank Sinterklaas voor zijn creatieve cadeau.

Henk van der Veen, 5 december 2025. .

 

 

Elif Shafak, de Bastaard van Istanbul.

Onderstaand boek is in de boekenclub gekozen als boek van de maand.

 

Het verhaal: 

 

 Kaneel.

 

 

Elk hoofdstuk heeft de naam van een "gerecht". hya

 

Ik maak kennis met Zehila, de jongste van 4 zussen. Ze is boos. Over de regen ( vloek nooit naar wat uit de hemel komt ), de seksistische taxichauffeur, de bergen afval, de bouwputten en de modder van Istanbul. Als de regen stopt kalmeert ze. Ze heeft pikzwart krullend haar, stevige schouders en is voor Turkije wel modern gekleed: hoge hakken, minirokken en een blouse die haar borsten ruimte geven. In haar neus een glanzende ring, die ze zelf geplaatst heeft. Als representante van Madonna is het niet vreemd dat ze aandacht trekt. Dat wekt woede op en ze beschrijft hoe de adrenaline uit haar buik naar haar maag gaat en dat dat potentieel tot de moord op een man zou kennen leiden. Kortom: ik heb een beeld.

 

Op dit moment is Zehira 19. Zij is zwanger en overweegt een abortus. En ze heeft geen man. Dat levert schaamte op en een bastaard ( soort losse tand in gebit ). 

 In Turkije kent men voor vrouwen gouden, zilveren en koperen regels. Gedragsregels.  Ze besluit naar de abortusklinkiek te gaan, maar tijdens de verdoving hoort zij het gebed van de minaret ( electronisch ) en fluistert iemand in haar oor het kind te laten leven, omdat het een belangrijke rol gaat spelen. Zehira blijft krijsen tijdens de verdoving en de arts besluit het uit te stellen.

Het lijkt erop dat ze zich innerlijk met alle kracht verzet tegen het aborteren van een "druppel". 

 

Ze gaat naar huis. Aan tafel zitten haar moeder en zussen. Zehra, de oudste, Havva en Dilek daartussen, Zehira de jongste. Moeder Kazanci .

Iedereen kan goed koken. Zij heeft het liefst de groene gevulde paprika's die ieder op eigen wijze klaarmaakt.

 

 Haar oudste zus is heel dik. Zelfs water zet zich vast in vet. Een andere wend steeds psychische aandoeningen voor die zij koestert ( wisselende kapsels ). Zij studeert fysische geografie en is gek op rampzalig nieuws.

Zehira meldt de zwangerschap en het besluit dat Istanbul er een bastaard bij krijgt. Ze weigert de vader te noemen. Verwijten alom, omdat zij er als een hoer bij loopt. Schande !

 

Er zijn op Mustafa ( haar broer ) geen mannen in de familie. Er volgt een opsomming van jongens en mannen die te vroeg zijn overleden. Een, die gezond leefde om de vloek te voorkomen kreeg een betonblok op zijn hoofd. Het gevolg: Mustafa werd aan alle kanten beschermd, wat hem thuis tot koning maakte, maar daarbuiten een uitgekotste draak. Tot zijn 8 ste liet men zijn haar groeien en noemde men hem meisje om zo het boze oog af te weren. Bij de geboorte van Zefira hoopte men op een tweede jongen.

 

 

Het boze oog is

een geloof dat een schadelijke blik, vaak geworteld in afgunst, ongeluk, tegenspoed of ziekte kan veroorzaken bij anderen, vooral bij kinderen. Bescherming wordt gezocht in amuletten, zoals deze blauwe steen: nazar bonsugu (Turkse blauwe oog), die negatieve energie afweren, en in culturen worden ook rituelen zoals spugen of het gebruik van kruiden toegepast. Dit is een oud en wijdverbreid bijgeloof dat al in Mesopotamië en het oude Griekenland bestond, en voorkomt in veel culturen rond de Middellandse Zee en het Midden-Oosten. 

 

  

Als Mustafa 18 is gaat hij naar Arizona om landbouwtechniek te studeren. Daar ontmoet hij Rose, die haar ex Barsam , een Armeniër, heeft verlaten. Zij hebben een dochter Armanoush. 

 

 Daarna begint een verhandeling over hun 2 katten met een eigen karakter: Pascha 3, een langharige pers met edel gen en de geelbruine straatkat met een straatgen.

 

  Pascha is rustig en waardig, Sultan is levendig en nieuwsgierig.

Daarna is het tijd voor het toetje: rijstpudding met geschaafde kokos. Kaneel was beter geweest. Vergeten dus.

 

H 2.

 

Kikkererwten.

 

We zijn bij Rose in Arizona. Zo loopt in de supermarkt en verzamelt voedsel en snoep terwijl ze op zoek is naar luiers. Zij heeft haar dochter in de auto achtergelaten en voelt schuld. Ze wordt steeds dikker, maar houdt van haar oren, die even groot blijven. Zij weet niet of zij het type is van een appel of peer. Zelf ziet zij zich meer als een mango.

Ze heeft een reputatie van slordige huisvrouw en vreselijke moeder. Ze is gescheiden van Barsem en verwacht zo een nieuwe vrouw te worden. in de Armeense familie voelde ze zich een buitenstaander. Het huwelijk duurde 1 jaar en 8 maanden. De familie wil graag haar dochter adopteren. 

Rose, die last heeft van nahuwelijkse wrok, is de Armeense keuken spuugzat. Ze gaat hamburgers, hotdogs en kikkererwten klaar maken. In de supermarkt ontmoet zij Mustafa. Bij de kikkererwten. Hij zegt dat hij uit Istanbul komt, maar weet niet waar dat precies ligt.

Ze heeft een paar dierhoudingen: de trouwe ogen, de verleidelijke poes en een dier wat van zich af bijt/ kan bijten. Hij is verlegen en loopt weg. Ze koopt een wereldatlas   om zich in te lezen.En wil liever een eenvoudige naam:  Amy.

 

 Mustafa woonde met een studiegenoot, die van vreemde geluiden ( walvissen ) hield. Hij is eenzaam en veel verwijten over zichzelf. Hij denkt steeds aan Istanbul. Kon hij zijn hoofd maar resetten. Vrouwen waren een mysterie ( ondanks alle zussen ). Hij voelt zich er niet mee verbonden. Heeft wel toenemende lustgevoelens.

Hij werd door zijn vader en door zijn moeder onderdrukt. Verwenning door moeder. Vertrapt door vader. Bespot door zussen. Zehira kan zijn pijn zien. Ze vindt hem een onzekere narcist.

 

 Rose wil vergelding naar haar schoonfamilie en wil dat doen door een relatie met een Turk ( Mustafa ). De vijand. Hierboven het wapen van Armenië, met de berg Ararat als symbool.

 

H3 

 

Suiker.

 

 

 Oom Dicran ( Armenië ) is heel erg dik en neemt toe met jaarringen. Er wordt veel zoets gegeten. De familie vindt dat zij iets moeten doen voor Amy. Barzam is milder. Armeense genocide tijdens WO I. Deze familie woont in San Francisco. Er wordt afgegeven op de kookkunst van Rose: geroosterd vlees met 2 vaste sauzen. Suikerziekte is een bekend verschijnsel.

 

H4.

 

Geroosterde hazelnoten. 

 

 Het verhaal van elk jaar dezelfde appeltaart. Zoet met zure room. Aysa krijgt het elk jaar en wil hat niet meer, zeker nu ze 19 is geworden. Ook in deze Turkse familie worden veel verhalen verteld over anderen. Over zichzelf is geheugenverlies.

Grootmoeder leert Aysa praten tegen planten: de grond is je moeder, het water je vader, wat heb je een mooie kleur. Het "bastaard" zijn kleeft aan haar. Ze probeert met medicijnen zelfmoord te plegen op haar 18de. Mislukt. Daarna gaat zij op in muziek met Johnny Cash als idool, born in a soul of misery. Thirteen.

 

Aysa is niet blij met haar lichaam, een te volle boezem en een haviksneus. Ze heeft het idee dat ze uit losse onderdelen is samengesteld. En dat terwijl moeder Zehila heel mooi is. Ze noemt haar moeder tante.

 

 Een van haar tantes ( Havva ) houdt zich bezig met helderziendheid ( Tarot, koffiekopjes ), heeft succes en gaat zich ernaar kleden. Ze wil zich meditatief afzonderen en leven als een derwisj. Ze probeert Pascha3 mee te nemen, maar die houdt de ascese na een uur wel gezien en miauwt zich de deur uit. Ze stopt met zichzelf verzorgen en gaat op water en brood. 40 dagen onbereikbaar. Citeert Koranteksten. Vervreemding. Rode hoofdbedekking. Grootmoeder protesteert.

1934  door Ataturk afgeschaft. Vrouwenstemrecht.

Ze heeft 2 dzjinnzs ( goed rechts, links links ) op haar schouders en leest allerlei objecten. 

 

Sjeik Hazelnoot.

Ze wil hazelnoten i.p.v. geld ( gerucht ). Ze leest hazelnoten.

Asya's mantra: Het is hier een gekkenhuis. Vegetariër geworden, wat niet begrepen wordt.

Dan komt de taart toch weer op tafel. 

De hogepriesteres, de toren, onverwachte bezoeker van over de oceaan. 

 

Zehila steeds mooier, haar zusters niet. Opvallend gekleed. Heeft Tattoo-shop.

Tegenstellingen als onderwerp tattoo.

Het management van blijvend hartzeer in diervorm . Soort totem.

Ex geliefde in het lichaam gespoten en ook buiten gelaten.

Ex geliefde verwelkomen, aanvaarden en transformeren.

Zo macht terug na dumping.

Istanbul stad van gebroken harten: succes !

 

H 5. 

 

Vanille.

 

Café Kundera.

 

 In dit café voor Bohemiens en artiesten voelt Aysa zich thuis. Weg van de druk en aanpassing thuis. Hier voelt ze zich vrij tussen haar mensen. Er wordt koffie en alcohol geschonken en veel gerookt.. De aan drank verslaafde caronist is verliefd op haar. Zij is liever hier dan op balletles.

Gelukkig is het in Turkije met alcoholgebruik beter dan in andere islamitische landen.

 

Er wordt ook gediscussieerd over de oorsprong van de naam van het café: Kundera.

Die zou er ooit geweest zijn.

 

 De cartoonist staat onder druk van de overheid. Straf dreigt. Waren we maar een etnische minderheid wordt verzucht, dan waren we wettelijk beschermd. Aysa is de jongste. Ze vertelt dat ze jarig is. Een Tweeling. Er wordt kalm op gereageerd.

 

Ze gaat naar een eerder moment op een eerdere verjaardag. Zehira wil dat ze een demo balletlees. Aysa wil het niet. Niet hier . Boos.

 

H 6

 

Pistachenoten.

 

 

 

Armanoush gaat proberen iets met de liefde te doen. Ze is van grote schoonheid. En ze is heel intelligent. Mannen konden haar niet thuis brengen. Bedmaatje, vriendin, huwelijk. Er gebeurde dus niets.

Deels woont ze in Arizona, deels in San Francisco. Nergens had ze de ware gevonden. Moeder Rose is niet gelukkig. Als dat voelbaar is gaat ze naar haar familie in San Francisco. Daar zijn ook 3 tantes. Met commentaar op het feit dat ze veel leest en te weinig met haar uiterlijk ( gezien haar leeftijd ). Kundera leest zij ook. De familie is bang dat zij zou verdwalen in de fictie. Verbeelding is bedreigend. Armanoush moet zichzelf afremmen.

De hele familie was bijeen om haar afspraakje te zien. Benauwend. 

De schrijfster springt wel erg heen en weer in tijd en plaats. Dat is nogal eens verwarrend.
 

Barzam komt ook al kjken wie de minnaar van Armanoush is. Steeds jurken aanpassen. moet ook vestje aan. moest ook nog eten voor ze ging eten. Kataffi. Dessert. Moeder Rose belt ook al. Ze wil dat ze de jongen niet aan de familie laat zien .

 

Matt Hessinger wordt binnengehaald enomringd door de familie. Er wordt veel gepraat. Amy gaat met hem naar een trendy restaurant. Dat valt tegen. De maaltijden zien er uit als kunstwerken van b.v. Rothko en Pollock. Smaken wel goed. Er zit een filosofische gedachte achter. Rose belt haar op. Niet leuk. Geen hartstocht en het blijft beperkt tot een lichte kus. Bij een boekenwinkel vertelt ze honderd uit. Matt zegt dat ze vreemd ruikt . Naar pistachenoten.

 

Thuis ligt er geschild fruit voor haar klaar. Ze gaat chatten op de website Cafe Constantinopel. Heeft bekende tune:

 

 Ze chat met een Baron M. 9 band ) en anderen over Armenië. De Janitsaren. 

 Elite of Keurcorps van de Turken. Bij wijze van tribuutheffing werden christelijke jongeren van de Balkan bekeerd tot de Islam en besneden. Daarna vervolgden ze hun oorspronkelijke volksgenoten.

 

 

 

 Zij doet ook een test of ze echt Armenisch is en ja....100%. Ze wil een reis naar het verleden maken, maar wordt gewaarschuwd dat naar Istanbul gaan gelijk staat aan arrestatie. Ze voelt zich gesplitst in 2 werelden. zij denkt dat het kan omdat Rose getrouwd is met Mustafa , een Turk. Mustafa zelf heeft niets met zijn familie.

 

 

H 7.

 

Tarwe.

Terug in Istanbul. Asya blijft in bed liggen tot ergernis van haar tantes. Ze is bezig met een manifest.  Als Zehira naar haar toe gaat Blijkt dat ze heel veel op elkaar lijken.
 

 

 

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Elif Shafak ( 1971 - ....) is van Turkse afkomst. Publiceert in Turks en Engels. Ze mengt Oosterse en Westerse verteltradities om fictie te scheppen, die zowel lokaal als globaal is. Zij beschrijft religieus fanatisme, xenofobie, feminisme, soefisme en de Ottomaanse cultuur. De stad Istanbul past daarbij.

 Geboren in Frankrijk, enige dochter van Nuri Bilgin. Moeder was diplomaat. Ouders gescheiden, vader weg. Heeft 2 halfbroers uit tweede huwelijk vader. Groeit op in Madrid, Amman en Turkije. Studeert en verdiept zich in politiek en Islam. Ze werkt in Michigan, Arizona en Turkije. Ze werkte een jaar als onderzoeker aan Mount Holyoke Women's College in South Hadley, Massachusets. Daar schreef ze haar eerste roman in het Engels. In 2005 trouwde Şafak met de Turkse journalist Eyüp Can. Ze hebben samen een dochter en een zoon. 

In 2006 leidt De Bastaard van Istanbul tot vervolging. In haar boek wordt de genocide  in WO I op de Armeniérs genoemd. Dat is verboden. 2 rechtszaken werden geseponeerd ( 2006 ). Veel bedreiging. Neemt een lijfwacht en gaat naar Engeland om vrij te kunnen schrijven.

In 2009 publiceerde ze de roman The Forty Rules of Love: A Novel of Rumi, een modern liefdesverhaal tussen een Joods-Amerikaanse huisvrouw en een moderne soefi die in Amsterdam woont. The Forty Rules of Love verscheen in 2009 ook in het Turks onder de naam Aşk (Engels: Love). De samenwerking met de vertaler Kadir Yiğit Us was zo nauw, dat van een klassieke vertaling niet kan worden gesproken:

“In “The Forty Rules of Love” probeerde ik een compleet nieuwe techniek. Ik schreef de roman eerst in het Engels. Vervolgens werd het door een uitstekende vertaler naar het Turks vertaald. Toen heb ik de vertaling genomen en herschreven. Toen de Turkse versie rijp en klaar was, ging ik terug naar de Engelse versie en herschreef deze met een nieuwe geest. [...] Ik doe dit omdat taal mijn passie is.”  

In 2015 kwam ze naar het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel,  omdat ze meewerkte aan de tentoonstelling van BOZAR Het rijk van de sultan. 

Op 24 mei 2017 nam ze deel aan het Oslo Freedom Forum met de lezing "Turkey and the Loss of Democracy". Ze geeft regelmatig lezingen in diverse Europese landen. Elif Şafak schrijft ook voor kranten en tijdschriften in Europa en de Verenigde Staten. Ze schrijft scenario's voor televisieseries en liedjesteksten voor muzikanten. Şafak's verhaal 10 minuten en 38 seconden in deze vreemde wereld werd in 2019 voor de Bookerprijs genomineerd.

De stad Istanbul valt op als een van de centrale punten in haar schrijven, zoals te zien is in The Bastard of Istanbul of in de Architect of the Universe, het laatste geïnspireerd door het werk van Sinan, de belangrijkste architect van de tijd. imperium Ottomaans. In een essay geschreven voor het tijdschrift Time zegt ze: "Oost en West zijn geen olie en water. Ze vermengen zich. En in een stad als Istanbul vermengen ze zich intens, eindeloos, op verrassende manieren." 

Een ander aspect dat Shafak interesseert is de soefi-mystiek . Dit blijkt uit haar boek The Forty Rules of Love: A Novel of Rumi, een modern liefdesverhaal tussen een Joods-Amerikaanse huisvrouw en een moderne soefi die in Amsterdam woont. Feminisme, minderheidsrechten en vrijheid van meningsuiting komen ook veelvuldig voor in haar werken, zowel fictie als essays.